Victor Stenger: God, the failed hypothesis
04 06 07 - 00:00 - Categorie: wetenschap
Victor Stenger.
Victor Stenger is ondermeer professor filosofie aan de universiteit van Colorado, en emeritus professor natuurkunde en astronomie aan de universiteit van Hawaii. Hij is oprichter en voorzitter van de Colorado Citizens for Science. Hij deed onderzoek naar elementaire deeltjes en heeft bijgedragen aan het opstellen van het huidige standaardmodel. Hij nam deel aan experimenten met zich vreemd gedragende deeltjes als quarks, gluons en neutrino's, en was betrokken bij een Japans experiment waarin werd aangetoond dat neutrino's een massa hebben. Hij schreef diverse boeken over natuurkunde, maar ook over een wetenschappelijke benadering van god.
Het interview op POI van 3 maart 2007 ging over zijn laatste boek, de bestseller God: The Failed Hypothesis: How Science Shows that God Does Not Exist, waarin hij de wetenschappelijke claims van de godsdiensten volgens een wetenschappelijke standaard onderzoekt. Stenger stelt een hypothese op van een god met de attributen die door de bekende godsdiensten aan hem worden toegeschreven. Door deze hypothese wetenschappelijk te testen komt hij tot de conclusie dat de bijbelse god met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid niet bestaat, vanwege het volledige gebrek aan aantoonbaar bewijs en de vele verklaringen voor het bestaan van het universum en het leven waarvoor helemaal geen god nodig is.
Het interview is hier te beluisteren.
14:00 D.J. Grothe. De meeste boeken die u schreef gaan vooral over wetenschap. Dit boek is anders, het is eigenlijk anti-godsdienst. Het is een van de vele boeken die op dit moment over dit onderwerp verschijnen. In welk opzicht is dit boek anders?
God the Failed Hypothesis?
bol.com
D.J. Grothe. U zegt dus dat het boek niet vanuit een emotie is geschreven, maar hoe kun je zeggen dat het boek niet polemisch is als het ingaat tegen het centrale geloof van de meeste mensen op deze planeet? U steekt uw energie als wetenschapper in het leven van al die godvrezende mensen.
Victor Stenger. Ik zeg niets negatiefs over het geloof zelf, ik probeer het alleen maar op een wetenschappelijke manier te verklaren. Ik ben hier niet dogmatisch over, en volgens mij de meeste wetenschappers niet, ook al proberen sommigen van mij een dogmatische wetenschapper te maken. Maar als de gegevens die we onderzoeken erop wezen, zou ik erin gaan geloven.
D.J. Grothe. Veel wetenschappers zouden het er niet mee eens zijn dat dit geen polemisch boek is. De meerderheid van de Academy of Sciences, de toonaangevende wetenschappers in Amerika, zijn atheïstisch, maar ze schrijven geen boeken die tegen het gekoesterde geloof van zoveel mensen ingaan. Ook al zijn ze atheïstisch, ze zijn van mening dat de wetenschap niet over deze vragen hoort te gaan. We weten niet alles, we kunnen dus ook niet zeggen dat god niet bestaat. Maar tegen deze traditie in komt u met een wetenschappelijk boek dat beweert dat god niet bestaat. Doet u niet meer dan wat volgens de meesten uw taak is als wetenschapper?
Victor Stenger. We doen gewoon wat de wetenschap kan doen, namelijk het empirisch bewijs bestuderen om een hypothese op te kunnen stellen. De manier waarop we een hypothese over god proberen op te stellen is geheel wetenschappelijk, want hiervoor observeren we evengoed de wereld als voor het opstellen van een hypotheses over elementaire deeltjes.
Ik kan niet zeggen dat volgens deze benadering iedere soort god kan worden uitgesloten, maar de 'God' met een hoofdletter die wordt vereerd in het christendom, jodendom, islam etc. speelt zo'n grote rol in alle aspecten van het universum en het menselijk leven dat er wel een bewijs voor zou zijn te vinden. Hij is overal en kent de gedachten van mensen, zit in de moleculen en heeft met alle processen te maken, op aarde en in alle onbereikbare melkwegstelsels. Dat moet hem waarneembaar maken, en ik noem in het boek een paar soorten observaties die moeten kunnen leiden tot zijn ontdekking. En als die onderzoeken een positieve conclusie lieten zien voor het bestaan van god, dan zou ik erin moeten gaan geloven, net als alle andere wetenschappers. We kijken naar alle mogelijkheden, en dit is onze conclusie.
D.J. Grothe. Gaan religieuze aanspraken niet per definitie over wat de wetenschap niet kan meten of waarnemen? Het gaat over de immateriële wereld, en daar zou de wetenschap niets over zeggen. Steven Jay Gould stelde dat wetenschap en godsdienst over twee verschillende domeinen gaan die elkaar niet overlappen, en die dus niets over elkaar kunnen zeggen. Maar u laat de wetenschap toch tot het domein van de godsdienst toetreden.
Victor Stenger. Wetenschapsfilosofen onderscheiden twee soorten naturalisme. Ten eerste is er het methodologisch naturalisme, waarbij wordt aangenomen dat alles feitelijk kan worden verklaard door observatie van het materiële, zich bedienend van materiële instrumenten etc. Ten tweede is er het metafysische naturalisme, waarbij wordt uitgegaan van de opvatting dat het hele universum materieel is, en dat er daarbuiten niets bestaat.
Deze twee dingen zijn niet noodzakelijk hetzelfde. Methodologisch naturalisme wordt niet alleen toegepast om de materiële metafysica te bestuderen, de metafysica van materiële systemen, maar ook zelfs om de metafysica van het immateriële te bestuderen, ondanks wat Gould zegt. Gould kreeg hiervoor veel kritiek, omdat hij in feite de godsdienst probeerde te herdefiniëren als een morele filosofie.
Hij bedoel het goed. Om een einde te maken aan het conflict tussen godsdienst en wetenschap stelde Gould dat wetenschap over het ene ging, en godsdienst over wat anders; hij introduceerde de niet-overlappende magisteria. Maar wat hij zegt over godsdienst klopt niet. Hij stelt dat godsdienst een morele filosofie is, maar dat is niet juist. Godsdienst is veel meer dan alleen moreel, het strekt zich uit over alles tot aan het totale universum, en doet beweringen over alles wat met mensen en de natuur te maken heeft, ook wetenschappelijke. Maar als de godsdienst beweringen doet over het ontstaan van de wereld, heeft de wetenschap de taak om te kijken waar interactie plaats vindt tussen god en de materiële wereld. Ik zeg niet dat we het onwaarneembare kunnen waarnemen, maar wel dat we het waarneembare waarnemen en dat interpreteren. Het bovennatuurlijke wordt niet bij voorbaat als aannemelijke verklaring voor bepaalde gebeurtenissen in de materiële wereld.
D.J. Grothe. Dus als de wetenschap zich dan met godsdienst moet bemoeien, moeten andere wetenschappers dan precies zo direct zijn als u over een hypothese over god?
Victor Stenger. Ja. Zoals je al zei, dit boek komt uit op een moment dat het atheïsme een beetje naar buiten treedt en er openlijk kritisch over godsdienst wordt gesproken, niet alleen over het geloof maar ook over het gedrag en de invloed van religieus rechts in de VS.
De regering van Bush zet zich af tegen de wetenschap en voert een beleid gebaseerd op geloof, wat volgens velen gevaarlijk is voor de toekomst van de maatschappij en schadelijk voor het leven van individuen.
Het boek gaat hier niet over, althans, maar een beetje. De kern van het boek is de vraag of god bestaat, wat zijn er voor redenen om dit te geloven, wat is er voor bewijs voor het bestaan van god, en als dat er niet is, dan is bijvoorbeeld het punt van het atheïsme dat de moraal niet van god komt maar van de mensen en evolutie sterker geworden.
D.J. Grothe. Een paar argumenten uit uw boek. U zegt dat het idee dat het universum en het leven ontworpen zijn een illusie is. Het lijkt alleen maar of het ontworpen is.
De blinde horlogemaker, film van evolutiebioloog Richard Dawkins uit 1987, waarin de argumenten van Paley en de creationisten worden weerlegd. Bekijk de video.
Victor Stenger. Het ziet er alleen maar ontworpen uit voor de ongeschoolde kijker, iemand die bijvoorbeeld niet op de hoogte is van allerlei biologische details. We hebben de neiging om te denken dat het allemaal te ingewikkeld is om ooit te kunnen verklaren. Het belangrijkste argument dat de wereld is ontworpen is de vraag hoe deze complexe wereld ooit vanzelf zou kunnen zijn ontstaan. Dat was ooit een goed argument. In 1802 gaf de geestelijke William Paley een boek uit, Natural Theology. Hij schreef meerdere boeken waarin hij het bestaan van een ontwerper bewees, die heel effectief waren, en Darwin was sterk door hem beïnvloed. Darwin was heel enthousiast over Natural Theology, en noemde het boek even solide als de wiskunde van Euclides. Niettemin was het uiteindelijk Darwin die aantoonde dat Paley ernaast zat, en dat er wel degelijk een beter argument was om de complexiteit van het leven te verklaren, namelijk de evolutie door natuurlijke selectie.
Het bekende argument van Paley was dat hij in de natuur aan het wandelen was, waar hij een rots zag en ook een horloge vond. De rots was een door de natuur gevormd obejct, maar aan het horloge was duidelijk te zien dat het een artefact was, afkomstig van mensenhanden. Naar analogie van de horlogemaker, die onzichtbaar is maar wiens bestaan wordt afgeleid van het horloge, werden nu ook de ingewikkelde onderdelen van het menselijk lichaam als artefact beschouwd, ontworpen door een onzichtbare maker. We weten nu beter hoe het oog en het hart in elkaar zitten, en begrijpen dat de evolutie veel beter de constructie van onze organen verklaart dan een ontwerper. Als je goed kijkt naar het universum of het leven, dan zie je dat het er helemaal niet ontworpen uitziet. Het ziet er juist uit zoals het eruit zou zien als het niet bewust was ontworpen.
D.J. Grothe. Zelfs al is evolutie een betere verklaring, dan wil dat nog niet zeggen dat god niet bestaat, of dat god geen gebruik heeft gemaakt van evolutie. Zelfs als er geen ontwerper is voor een ontwerper, betekent dat niet dat hij niet bestaat. Afwezigheid van bewijs is niet hetzelfde als bewijs voor afwezigheid.
De epifyse: voorbeeld van 'stupid design'.
Victor Stenger. Dat argument gebruik ik ook niet in mijn boek. Het argument gaat niet over afwezigheid van bewijs, maar over het bestaan van bewijs tegen god. Kijk naar de gegevens in het licht van de hypothese van god. Je kan je er natuurlijk wel uit argumenteren, maar de argumenten tegen god stapelen zich een voor een op, niet alleen tegen een intelligente ontwerper maar overal tegen.
Als er een god staat met als kenmerk dat hij het universum schiep, moeten daar bewijzen voor zijn. De vraag of god zich voor ons verbergt is een ander punt, dat breng ik aan het einde van het boek nog ter sprake. Maar de god die mensen vereren, en van wie ze denken dat er zeker bewijs voor is, het bewijs voor die god wijst juist naar het tegendeel als je het beter bestudeert. De bewijzen spreken dan juist tegen het bestaan van een god die de wereld geschapen heeft.
D.J. Grothe. Is het niet beter dat de wetenschap zich beperkt tot dingen die wel bewezen kunnen worden, in plaats van te concluderen dat er geen god is omdat de evolutie de complexiteit van het leven verklaart?
Victor Stenger. Ik kan een simpel voorbeeld geven om te laten zien dat wetenschap goed in staat is om iets bovennatuurlijks waar te nemen als het er is. Je kan een gecontroleerd experiment bedenken om te kijken of door middel van gebed zieken kunnen genezen. Je kan een dubbelblind onderzoek doen met een controlegroep, dat aan elke wetenschappelijke standaard voldoet. Stel nu, helemaal hypothetisch, dat uit zo'n onderzoek zou blijken dat katholieke gebeden helpen, maar joodse, protestantse, hindoestaanse, griekse gebeden etc. allemaal niet. Hoe kun je hiervoor dan een natuurlijke verklaring bedenken? Het zou een sterk bewijs zijn voor het bestaan van de katholieke god.
Er zijn door wetenschappers en instituten of universiteiten van goede reputatie dergelijke onderzoeken uitgevoerd. Een aantal wetenschappers, waaronder gelovige, hebben onlangs zo'n experiment dat de geneeskracht van gebeden moest aantonen uitgevoerd, dat ook in dit boek wordt genoemd, en de conclusie was dat wetenschappers uit het bewijs zoals het zich aandiende niet konden aantonen dat bidden helpt.
Een apologeet kan natuurlijk zeggen dat god niet op deze manier wil worden getest. Ik zeg niet dat ik het niet bestaan van god bewijs door logisch of mathematisch bewijs. Het bewijs lijkt meer op dat van een rechtszaal: iets kan worden bewezen met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid. Als god werkelijk gebeden beantwoordt, zou hiervoor het bewijs met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid wel te vinden zijn.
D.J. Grothe. In het boek worden ook een paar historische debatten besproken, zoals de relatie tussen lichaam en geest en hoe kennis over de hersens het geloof in het bestaan van een ziel heeft doen afnemen. Je deed ook onderzoek naar het paranormale. Wat heeft ESP-research te maken met het bestaan van god? God is niet in een laboratorium te vinden.
Victor Stenger. Over ESP en religie had ik al in eerdere boeken geschreven. Er is een band tussen het paranormale en religie. Het punt is dat de God met hoofdletter, die expliciet wordt beschreven door joden, christenen etc., aan de mensen speciale krachten heeft gegeven, een bovennatuurlijke kracht of een ziel of zo. Een manier waarop dit zich zou kunnen manifesteren is de buitenzintuiglijke waarneming (ESP of Extra-sensory perception). Het ontdekken van bovennatuurlijke menselijke vermogens zoals gedachtenlezen, het met de geest controleren van de materie etc., dingen die tegen alle natuurlijke verklaringen ingaan, zouden zeker een bewijs voor god zijn.
Wetenschappers onderzoeken deze bovennatuurlijke femomenen al 150 jaar in laboratoriumomstandigheden, met gecontroleerde experimenten. Aanvankelijk waren de experimenten erg onhandig, maar ze werden steeds beter. Ondanks dat werd er wordt niets gevonden. De onderzoeker Joseph Rhine deed serieuze pogingen om het bestaan van buitenzintuiglijke waarneming te bewijzen, en in de jaren dertig dacht hij dat hij het had gevonden, maar het bewijs was niet houdbaar.
Na 150 jaar vruchteloze onderzoeken worden er nog steeds aanspraken op gemaakt. Er is geen veld dat ik me kan voorstellen dat in stand blijft als er zoveel negatieve resultaten zouden zijn gedurende zo'n lange tijd, en er verschijnt niets is dat echt overtuigt. Na zoveel energie moet je gewoon concluderen dat deze fenomenen niet bestaan. De wetenschappelijke gemeenschap is in elk geval niet overtuigd.
D.J. Grothe. J.B. Rhine begon in de universiteit van Chicago met de studie theologie. Hij begon in het seminarie, en meende dat het leven doorging na de dood.
Uri Geller manipuleert en bedriegt het publiek terwijl niemand op hem let. Bekijk de film op Youtube.
Victor Stenger. Dat is karakteristiek voor veel van zijn voorgangers, waaronder hele goede wetenschappers in de 19e eeuw, die dachten dat ze paranormale krachten hadden ontdekt. Het gaat deels over psychologie, maar ze waren ook heel religieus. Hun motivatie was hiervoor bewijs te vinden.
Honderd jaar geleden onderzochten wetenschappers dingen als 'draadloze telepathie'. Als de telegraaf mogelijk was, waarom zou dit dan ook niet mogelijk zijn? Zolang je niet beter op de hoogte bent hoe fenomenen werken, zijn argumenten voor dit soort dingen, voor god of spirituele zaken, goede argumenten. Het argument van Paley was een goed argument, tot Darwin kwam met de evolutie, die die verschijnselen beter verklaarde. Ook allerlei verklaringen voor ESP leken goede argumenten, tot het bleek dat de mensen in de trucs van illusionisten en bedriegers waren getrapt.
D.J. Grothe. Noem eens wat argumenten voor god die in het boek worden weerlegd?
Illustratie van het schijnbare firmament van hemelse sferen met vaste sterren, uit Le livre du Ciel et du Monde, 1377, Nicole Oresme
Victor Stenger. Denk bijvoorbeeld aan de kennis over kosmologie en natuurkunde in de 19e eeuw. Het universum deed zich voor als een firmament van vaste sterren, zoals dat ook wordt beschreven in de bijbel. In de 19e eeuw wisten ze wel dat de aarde om de zon draait, maar het leek of zich een firmament met sterren boven de aarde bevond; waar kwamen al die sterren vandaan? Waar komt de materie vandaan? In die tijd ging men uit van de wet van behoud van massa, massa kon niet ontstaan of worden vernietigd. In de 20e eeuw kwam Einstein met e=mc2, en het bleek dat massa kan ontstaan en kan verdwijnen. Maar er bestond nog steeds de wet van behoud van energie, dus het theologische probleem werd niet echt opgelost, want toen werd de vraag: waar kwam de energie vandaan?
De moderne kosmologie wijst uit dat de totale hoeveelheid energie van het universum nul is. In het universum bestaat een evenwicht, een exacte balans die nauwkeurig is gemeten, tussen de positieve energie, die wordt geassocieerd met materie, de rustmassa en kinetische energie, en negatieve energie, die wordt geassocieerd met zwaartekracht. Deze zijn precies in evenwicht. Gooi een voorwerp omhoog met precies de ontsnappingssnelheid van de aarde, en de energiewaarde van het voorwerp is gelijk aan nul. Zo bereken je de ontsnappingssnelheid: je berekent de snelheid waarvoor de energie nul is, met de kinetische kracht en de potentiële energie van de zwaartekracht, die elkaar precies opheffen.
Het schijnt dat dit het geval was bij het ontstaan van het universum. Er was geen energie nodig om het universum te scheppen. Daarmee vervalt het argument dat er een wet van behoud van energie nodig was.
D.J. Grothe. Ik ben niet zo onderlegd in de natuurkunde, en dit gaat helemaal boven m'n pet. Hoorde ik je zeggen dat er geen energie nodig was voor het ontstaan van het universum?
Victor Stenger. Ja, want energie heeft positieve en negatieve componenten, die elkaar opheffen. Dus toen het universum ontstond, gebeurde dit zonder energie. In m'n vorige boek, The Comprihensible Cosmos, ga ik in op de wiskunde die bij de quantenmechanica en het ontstaan van het universum betrokken is. Het is niet voor iedereen leesbaar, maar wel voor mensen die wiskunde beheersen.
D.J. Grothe. Waar komen de natuurwetten vandaan? Is er voor het uitvoeren van al die natuurwetten een wetgever nodig?
Victor Stenger. Deze vraag was voor mij de aanleiding om The Comprehensible Cosmos te schrijven. De ondertitel van dit boek is: Waar komen de natuurwetten vandaan? Een verwante vraag is: hoe is het mogelijk dat er iets ontstond uit niets, een vraag die ik ook probeer te beantwoorden. In mijn nieuwe boek wordt de kern van dit idee ook weergegeven.
Hier denken veel natuurkundigen niet over na. Als ik zeg dat het een nieuw idee is, wil dat niet zeggen dat het een nieuwe natuurkunde is; het is gewoon een nieuwe manier om naar de natuurkunde te kijken.
Wat we ontdekten sinds Einstein, en al eerder sinds Copernicus, Gallileo etc., is dat natuurwetten geen geboden die het gedrag van de materie commanderen. Het zijn wiskundige regels en modellen die zijn bedacht door wetenschappers om natuurlijke fenomenen te beschrijven. De eerste regel die je hierbij ontdekt is dat als je de verschijnselen beschrijft die je waarneemt, je deze beschrijving niet kan laten afhangen van een bepaald gezichtspunt. Dan zouden de wetten subjectief zijn. De natuurwetten moeten objectief worden beschreven, ze zijn onveranderlijk ongeacht het gezichtspunt.
Als je de mathematische vergelijkingen opschrijft, kunnen ze niet afhangen van een bepaalde tijd, richting, plaats of andere kenmerken die we in het model stoppen. Het theorema van Noether, dat rond 1916 werd gepubliceerd door de wiskundige Emmy Noether, verklaart dat een theorie die niet afhangt van positie, richting of een punt in de tijd automatisch de elementaire behoudswetten van de natuur bevat. Deze wetten zijn gewoon natuurlijk, en ze komen voort uit het feit dat het universum geen speciale positie of tijd heeft.
Dit is in de twintigste eeuw verder veralgemeniseerd tot de ijktheorie ( gauge principle). Dit principe is de basis van bijna alle belangrijke natuurkundige ontwikkelingen van de 20e eeuw. Volgens dit principe kun je geen vergelijking schrijven vanuit een speciaal gezichtspunt. Doe je dit toch, dan blijken de natuurwetten op dat punt of moment niet te gelden.
Het wordt te technisch om het uit te leggen, maar er is in elk geval geen reden voor dat de natuurwetten van een externe bron afkomstig zijn. Het is eigenlijk zo dat het universum er precies zo uitziet als je zou verwachten als er géén ontwerper aan had gewerkt. De natuurkunde van de leegte, van het niets, hebben allemaal de symmetrie die naar die natuurwetten zouden leiden.
D.J. Grothe. Dus die wetten hebben geen wetgever nodig?
Victor Stenger. Dat klopt. Ze werken in feite zoals ze zouden werken als er geen wetgever was. Als er een wetgever was om de wetten juist te laten verlopen, zou je verwachten dat er ook overtredingen kunnen voorkomen. Maar het overtreden van een natuurwet zou in feite juist een wonder zijn.
D.J. Grothe. Een van m'n favoriete delen van het boek is 'The uncongenial universe'. Het universum lijkt niet erg gastvrij voor ons te zijn.
Victor Stenger. Ja, het is een antwoord op de stelling dat het universum een hele speciale plaats is die speciaal op mensen is afgestemd. Maar als je om je heen kijkt zie dat hier niets van klopt. We kunnen eigenlijk nergens leven, alleen maar op dit kleine planeetje.
D.J. Grothe. Maar dat argument dient juist om aan te voeren hoe uniek deze planeet is, en dat is dan dan het bewijs dat hij voor ons gemaakt is.
Victor Stenger. Als we zo belangrijk zijn, waarom zouden we dan leven in een hoekje ver weg van de drukte, ver weg van het centrum van het universum? Waarom zou God sowieso het hele universum maken als er een klein plekje nodig is dat zo precies is afgestemd zodat wij er kunnen wonen? Waarom kunnen we dan niet gewoon overal wonen?
D.J. Grothe. Daar heb ik geen antwoord op. Maar ik hoef niet te weten waarom god iets deed, alleen dat hij het deed. De aarde is perfect voor ons. Zou de aarde sneller draaien dan zou het klimaat onhanteerbaar zijn, zou de zon iets verder weg of iets dichterbij zijn, dan was het te warm of te koud of te droog.
Victor Stenger. De vraag is natuurlijk, wat was er eerder, de kip of het ei. Een voorbeeld over onze ogen, die gevoelig zijn voor licht, en wat de oorzaak is van hoe onze ogen werken. In werkelijkheid kunnen we maar een heel smal deel van het spectrum waarnemen.We zijn eigenlijk gewoon blind. We kunnen geen ultraviolet zien, we kunnen geen infrarood zien, we zien geen x-ray of radiogolven. Het overgrote deel van het electromagnetisch spectrum kunnen we niet waarnemen. Het zichtbare deel waar onze ogen gevoelig voor zijn is heel smal.
Dat is toevallig het gebied in het midden van het spectrum van het zonlicht. Het is ook toevallige het gebied dat het beste door de atmosfeer wordt doorgelaten.
Volgens jouw redenering zijn de zon en de atmosfeer onworpen zodat er licht op de aarde zou vallen dat valt in het gebied van het spectrum waar onze ogen gevoelig voor zijn. Onze ogen zouden dus zijn ontworpen om gevoelig te zijn voor dit smalle gebied, en toen schiep god de zon en de aarde met de atmosfeer voor deze gevoeligheid. Dat is duidelijk een dwaze redenering. Onze ogen zijn gevoelig voor dit gebied omdat we zijn geëvolueerd op deze planeet, waar de zon al scheen, en waar vooral dit gebied van het spectrum door de atmosfeer werd doorgelaten.
De onlangs overleden Stanley Miller en Harold Urey maakten in het laboratorium organische moleculen.
Het universum is dus niet subtiel afgestemd op de mensheid, de mensheid heeft zich aangepast aan de condities van het universum. Onze evolutie paste zich aan aan de condities die hier gelden. En als de condities anders waren, zoals misschien op een andere planeet, paste het leven zich daar aan.
Primitief leven is misschien veel wijder verspreid dan complexere levensvormen. Er zijn misschien ontelbare planeten met leven, maar het complexe leven daar zou compleet verschillen van het leven hier. Om maar te zwijgen over de mogelijkheid van andere universums. Er zijn mensen die zeggen dat de natuurconstantes heel nauwkeurig zijn afgestemd op het leven. Ik heb dat gedetailleerd bestudeerd. Diverse natuurkundigen beschreven andere universums met andere constanten, maar in de meeste gevallen gelden er nog steeds condities voor complexe dingen kunnen evolueren.
Dat is een probleem van het ontwerpargument. Er wordt van uit gegaan dat je om een complexe wereld te verklaren ook een complexe oorsprong nodig hebt. Veel mensen realiseren zich niet dat complexiteit heel natuurlijk kan evolueren uit iets simplistisch. Er zijn vele voorbeelden met simulaties gemaakt. Ook zijn er in scheikundige laboratoria proeven gedaan waar door een bepaalde situatie te creëren spontaan complexere moleculen zijn ontstaan. Hiervan zijn vele voorbeelden te vinden.
D.J. Grothe. Ik zou nog veel willen vragen, over religieuze ervaringen, over waarden, de betekenis van het leven, maar de tijd raakt op. Ik wou nog één vraag stellen over religie en het nut ervan. Godsdienst werkt voor heel veel mensen. Het geeft betekenis aan hun leven, het geeft ze een reden om hun bed uit te komen en aardig te zijn. Is het niet een risico dat mensen zich door dit boek laten overtuigen, en dat de wereld dan nog een grotere rommel wordt dan het al is? Lopen we geen risico als iedereen ervan overtuigd is dat er geen goddelijke wetgever is door wie hij kan worden gestraft?
Victor Stenger. Dat geloof is wijdverspreid, maar je hoeft alleen naar de feiten te kijken. Kijk bijvoorbeeld naar mishandeling in het gezin: als god de bron was van de moraal, en atheïsten hadden geen moraal, dan zou er meer mishandeling voorkomen onder atheïsten, maar het tegenovergestelde blijkt het geval te zijn. Hoe fundamendalistischer een gezin is, hoe groter de kans is op kindermishandeling
Het boek eindigt met het hoofdstuk 'Living in the godless universe'. Er is opluchting als je niet langer vastzit aan de touwtjes, de vrijheid hebt om te doen wat je wil doen. Mensen maken de fout te denken dat dit wil zeggen dat je je dan slecht zal gaan gedragen, en anti-sociaal wordt, maar tot de beste mensen van de maatschappij behoren atheïsten.
Auteur:
Dit artikel is 2564 keer gelezen.
