Ferdinand Domela Nieuwenhuis - Luthers Predikant?
13 09 11 - 20:01 - Categorie: maatschappij Geachte Commissie voor de straatnamen Amsterdam,Onlangs wandelde ik door de Spaarndammerbuurt in Oud-West, en tot mijn vreugde viel mijn oog op het straatnaambord van het Domela Nieuwenhuisplantsoen. Ik wist niet eens dat er een plantsoen naar deze eigenzinnige en tegendraadse figuur genoemd was, en omdat ik zijn ideeën interessant vind en zijn boeken aan het lezen ben ging ik eens kijken wat er allemaal ter toelichting op het bordje stond. Daar las ik ondermeer: Luthers Predikant.
Maar dit klopt niet. Domela Nieuwenhuis was inderdaad opgeleid als theoloog en heeft aanvankelijk als predikant gewerkt. Maar hij heeft na verloop van tijd afstand genomen van de religie en heeft zich ontwikkeld tot een godsdienstcriticus, die de religie als een van de oorzaken zag van de armoede en uitbuiting van het volk.
Hij kwam vanwege zijn werk als predikant veelvuldig in aanraking met de ellendige omstandigheden waarin vele mensen verkeerden, en hij merkte dat er vanuit de kerk niets werd gedaan om deze situatie te verbeteren. Integendeel werd door de kerk de status quo juist in stand gehouden.
In zijn drukbezochte afscheidspreek verwees hij ernaar dat de kerk zich niet richtte op déze wereld, maar op het 'hogere', en zich zo stelt tegenover het humanisme, dat onze wereld als de enige werkelijke beschouwt. Het is daarom onze plicht, zei hij, om 'deze wereld te vervormen tot een verblijfplaats waarin iedereen een gezond en goed leven kan leiden'.
Deze ervaringen veroorzaakten zijn belangstelling voor het socialisme, dat in deze tijd al sterk in opgang was gekomen. Zijn ontwikkeling als pionier op dit gebied viel dus samen met het afstand nemen van de kerk en het geloof. Hij wilde dat het volk emancipeerde en niet meer afhankelijk was van zijn uitbuiters.
Vervolgens kwam hij tot de conclusie dat het socialisme op zich niet bevredigend was, omdat het zich vooral richtte op armoedebestrijding via de staat. Hij voorspelde dat als de staat de productiemiddelen zou gaan beheren om een eerlijkere maatschappij te waarborgen het socialisme zich zou gaan ontwikkelen tot een nieuwe vorm van religie. Op die manier zou het volk misschien gered zijn van honger en uitbuiting, maar geestelijk zou men nog altijd niet vrij zijn.
Dit inzicht zette hem op het pad van het anarchisme. Mensen moesten vrij en onafhankelijk kunnen zijn, ook geestelijk, en zich vrij kunnen ontwikkelen en scholen, om te voorkomen dat ze werden onderworpen aan het gezag van het drievoudige monster 'troon, altaar en beurs'. Hij vatte het ook samen als de tirannie van de vijf k's: kerk, koning, kapitaal, kazerne en kroeg. Dit waren de elementen die het volk passief en afhankelijk maakten, en die dienden te worden bestreden.
Hij stelde gezag tegenover vrijheid: het autoritaire socialisme van de staat versus liberaal socialisme. Anarchisme had voor hem de betekenis van dit vrije socialisme.
Dat Domela Nieuwenhuis zichzelf een atheïst noemde is ondermeer te lezen in zijn boek Van Christen tot Anarchist, waarin hij zijn ontwikkeling beschrijft van evangelist tot atheïst, socialist en ten slotte anarchist.
Het verbaast mij dat Domela Nieuwenhuis nog steeds wordt genoemd als dominee, omdat hij zich expliciet negatief over religie heeft uitgelaten. Ik vind het vooral jammer omdat daardoor wordt gesuggereerd dat Domela Nieuwenhuis het socialisme zag als iets dat heel natuurlijk aansloot bij religie, om zo het volk te emanciperen en het de mogelijkheid te geven zichzelf te bevrijden uit de armoede. Hij wees integendeel de kerk aan als instantie die socialisme en emancipatie tégenwerkte. De mens moet zich door ontwikkeling en het vergroten van kennis bevrijden van ieder gezag, ook het gezag van god.
Verzoek
Bij deze wou ik u verzoeken om 'Luthers Predikant' weg te halen, en 'atheïst en anarchist' aan het bordje toe te voegen. Dat zal recht doen aan de werkelijke betekenis van Domela Nieuwenhuis.
Ik hoop dat meer mensen zich gaan verdiepen in de ideeën van Domela Nieuwenhuis en geïnspireerd raken om zijn maatschappelijke idealen verder te ontwikkelen. Uitbuiting en bedrog liggen altijd in nieuwe gedaantes op de loer, en het is goed als mensen zich ervan bewust zijn hoe ze kunnen voorkomen afhankelijk te worden van elke k die het op onze vrijheid en levensvoorwaarden voorzien heeft.
Deze brief is gestuurd naar de Amsterdamse Straatnamencommissie en zal op 30 september in de deelraad worden behandeld.
Hij werd eerder gepubliceerd op de website van het Atheistisch Verbond.
Auteur: Els Geuzebroek
Dit artikel is 910 keer gelezen.
twee reacties
