Susan Jacoby over het secularisme in Amerika
01 09 07 - 17:07 - Categorie: maatschappij
Susan Jacoby
Terwijl religieus rechts de geschiedenis probeert te herschrijven, geeft Susan Jacoby een opsomming van de vele bijdragen van het atheïsme aan de moderne menselijke samenleving. Volgens een recensie in de New York Times redt Jacoby met haar boek de seculiere traditie van de onverschilligheid van het nageslacht.
Welkom bij Point of Inquiry, Susan.
Ik vind het heel leuk hier aanwezig te kunnen zijn. Ik heb er al veel van gehoord, en ik vind het heel belangrijk om een forum te hebben waar we onze gedachten kunnen delen met een breed publiek.
Veel luisteraars weten niet wat onze achtergrond is, dus misschien wil je eerst eens uitleggen wat een vrijdenker is.
Freethinkers: a history of American secularism, van Susan Jacoby.
Sinds de 18e eeuw werd 'vrijdenker' meer geassocieerd met mensen die nog wel geloofden dat er een god aan de basis van de wereld had gestaan, die alles in beweging had gezet, maar de rest aan het toeval overliet. Zeg maar het soort mensen die in god geloven maar ook accepteren dat het leven is geëvolueerd.
Eind 19e eeuw waren vrijdenkers een brede groep, van mensen die geloofden in een soort persoonlijke god tot aan mensen die helemaal niet meer in een god geloofden, zoals agnosten en atheïsten. Al die vrijdenkers waren met elkaar verbonden door twee uitgangspunten: het afwijzen van kerkelijke autoriteit en de absolute scheiding van kerk en staat.
Dus ook liberale gelovigen kunnen vrijdenkers zijn en de scheiding van kerk en staat onderschrijven?
Dat is wel waar te nemen. In de 19e eeuw begonnen groepen zoals de quakers en unitarians zich steeds meer te verbinden met de vrijdenkersbeweging.
De ondertitel van het boek is: Geschiedenis van het Amerikaanse secularisme. Wat is secularisme, en wat heeft het te maken met de religieuze geschiedenis van Amerika? Amerika is een christelijke natie, dat horen we voortdurend om ons heen.
se·cu·lier1 (de ~ (m.), ~en) 1 wereldlijk geestelijke => wereldheer
se·cu·lier2 (bn.) 1 niet tot een orde of congregatie behorend <=> regulier. 2 onkerkelijk
se·cu·la·ris·me (het ~). 1 vrijdenkerij
Bron: Van Dale
Zoals je nu seculier beschrijft, klinkt het heel erg als de opvatting van wat sommigen 'seculiere humanisten' noemen. Wat heeft het secularisme te maken met 'seculier humanisme'?
Seculier humanisme is net als secularisme een ethisch systeem dat bepaalt hoe je anderen hoort te behandelen. Centraal staat daarbij wat goed is voor het welzijn van mensen tijdens ons leven, niet wat god na onze dood met ons zal doen. Er is misschien maar één duidelijk verschil tussen secularisme en seculier humanisme. Secularisme kan net als religie van alles zijn. Er zijn allerlei seculiere filosofieën. Het marxisme was bijvoorbeeld een seculiere filosofie. Het heeft niet vanzelfsprekend iets te maken met humanisme, dat gebaseerd is op de waardigheid van mensen.
Secularisme is net als religie een neutrale term. Het is niet 'goed' of 'fout'. Seculier humanisme daarentegen impliceert dat je rekening houdt met je medemensen.
Seculier betekent gewoon wat je doet zonder het te baseren op een geloof in hemel in hel.
We begonnen met de vraag waar de secularisatie aansluit bij de godsdienstgeschiedenis van Amerika. Je noemde onze grondleggers en onze seculiere erfenis. Is Amerika een christelijke natie?
De Amerikanen zijn vanaf het begin van het stichten van een Amerikaanse staat een overwegend christelijk volk geweest. Maar al die rechtse christenen vergissen zich ergens in. Er is geen twijfel aan dat de meerderheid der Amerikanen tijdens het onstaan van de constitutie christenen waren. En zelfs vandaag is dat nog zo, ook al is er veel meer diversiteit.
Amerika is echter geen christelijke natie in de zin dat de overheid is gebaseerd op het christendom of enige andere godsdienst, ondanks wat er op het moment allemaal over wordt gezegd. De grondwet verwijst met opzet niet één keer naar god. De grondwet is volkomen seculier, en zegt niets over godsdienst, behalve als het gaat om het uitsluiten van bepaalde zaken, zoals dat iemand niet religieus mag worden getest voor een openbaar ambt. En natuurlijk is er de first amendment in de Bill of Rights, waarin ondermeer werd vastgelegd dat het congres geen wetten mag maken die een staatsgodsdienst vastleggen of de vrijheid van godsdienst belemmeren.
Alles wat de grondwet over godsdienst zegt, is dat dat de overheid er geen invloed op mag hebben.
Je noemde het debat over het toelaten van god in de grondwet. Hoe fanatiek was dat debat, en wie namen eraan deel?
One North Carolina minister observed with forthright disgust, during his state's ratification debate, that the abolition of religious tests for officeholders amounted to nothing less than "an invitation for Jews and pagans of every kind to come among us." The Reverend John M. Mason, a fire-breathing New York minister, declared the absence of God in the Constitution "an omission which no pretext whatever can palliate" and warned that Americans would "have every reason to tremble, lest the Governor of the universe, who will not be treated with indignity by a people more than by individuals, overturn from its foundation the fabric we have been rearing, and crush us to atoms in the wreck."
Uit: original intent, door Susan Jacoby.
Religieus rechts verloor dit debat in de 18e eeuw, en heeft dat nooit kunnen verwerken. De poging die nu worden gedaan om overheid en godsdienst dichter bij elkaar te brengen is een poging om de geschiedenis van de grondwet ongedaan te maken.
In het boek heb je gedetailleerd uitgelegd dat Amerika niet was opgericht als christelijke staat, en dat de schrijvers van de grondwet bewust god hebben weggelaten. Wat is dan de brandstof voor het vuur van de evangelisten die beweren dat Amerika een christelijke staat is en dat we moeten terugkeren naar onze wortels?
De onlangs overleden Jerry Falwell
Het is belangrijk dat mensen beseffen dat de grondwet zonder god werd geratificeerd door een combinatie van evangelisten en vrijdenkers. Ze hadden elk hun eigen motieven. De vrijdenkers wilden de overheid tegen godsdienst beschermen. De evangelisten wilden hun godsdienst tegen de overheid beschermen, omdat zij een religieuze minderheid vormden. Zij sloten zich aaneen en waren verantwoordelijk voor onze grondwet. Christelijk rechts is niet zo dol op die historische overeenkomst.
Kun je een groei van christelijk rechts waarnemen, of kun je zeggen dat de uitslag van het Dover-proces een teken is dat hun opmars is gestuit?
Om te beginnen zal christelijk protestant rechts nooit worden gestopt. Het zal altijd een machtige kracht zijn. Het feit dat één federale rechter een briljant en verstandig besluit schreef, betekent niet dat ze zullen stoppen met proberen de een of andere vorm van hun godsdienstversie in de wetenschapslessen te krijgen.
Denk je niet dat de beweging hierdoor is afgeremd?
Misschien is het intelligent design er een beetje door afgeremd, maar het zal steeds weer tevoorschijn komen. Ze zijn als die push & pull-speeltjes waar wij onzelf als kind mee vermaakten. Ze verdwijnen op de ene plaats en komen ergens anders weer tevoorschijn.
Toch is die beslissing van de rechtszaak in Dover wel belangrijk. Het betrof een intelligente rechter, die luisterde naar de feiten en het wetenschappelijk bewijs. Heel belangrijk was dat in de rechtszaak een echte wetenschapper als getuige optrad. Ik ben weliswaar van mening dat het goed is dat wetenschappers zich niet mengen in het debat over intelligent design, omdat in discussies over het bestaan van god niemand wint.
Door dat soort debatten heeft nog nooit iemand zijn mening veranderd.
Precies. Maar het was heel belangrijk dat een wetenschapper getuigde in dit proces. Want zij spraken niet tegen mensen die al hadden besloten wat hun mening was, maar tegen een rechter die nog geen oordeel had, maar die gekwalificeerd was om het bewijs te kunnen volgen en iets wist van wetenschap. De mensen van de ID-beweging hadden tijdens de rechtszaak geen been om op te staan, omdat ze niet konden bewijzen dat hun in essentie religieuze theorie iets te maken had met wetenschap. Bovendien werd tijdens de rechtszaak duidelijk aangetoond dat ID gewoon een dekmantel is voor creationisme, wat door het hooggerechtshof al onwettelijk is verklaard voor wetenschapslessen, omdat het expliciet afkomstig is uit het scheppingsverhaal in Genesis. Ze waren gewoon op zoek naar een andere manier om de religie in te voeren, onder een andere naam als creationisme.
Rechter Jones noemde hen zelfs letterlijk 'leugenaars'.
Inderdaad. Ik vind het fantastisch dat er een gerechtelijke uitspraak is met het woord 'leugenaar' erin, het is heel verfrissend. Maar of ik nou denk dat dit een grote klap is voor christelijk rechts, ik denk het niet. Het is een grote klap ten gunste van het feit dat de wetenschappelijke lessen op school wetenschappelijke lessen blijven, maar christelijk rechts zal terugkeren.
In je boek besteed je veel tijd aan het uitleggen waarom het zo belangrijk is dat seculieren de wetenschap verdedigen. Het recente boek van Chris Mooney, die ook is verbonden aan het Center of Inquiry, lezen we over de Republikeinse oorlog tegen de wetenschap. Is het onvermijdelijk dat godsdienst altijd zal trachten de wetenschap te ondermijnen? Is het secularisme de enige hoop voor de wetenschap?
Interessant. Misschien ga je later mijn vriend Sam Harris hierover nog eens interviewen.
Dat zit inderdaad in de planning, bedankt om dit te noemen.
Ik heb hier een licht afwijkende opvatting over. Liberale, intelligente en verstandige gelovigen zijn helemaal niet in oorlog met wetenschap. Het punt is dat naarmate je meer weet over wetenschap het geloof in de letterlijke waarheid van de bijbel sterker wordt ondermijnd. Maar er zijn ook flexibelere vormen van religie, waarbij niet wordt geloofd dat de wereld is geschapen in zeven dagen en dat god uit een maagd werd geboren, in de gedaante van een man, die is gekruisigd weer uit de dood is opgestaan. Die ideeën werden al door liberalen verworpen in de 18e eeuw. Het is heel goed mogelijk dat iemand gelovig is en toch wetenschappelijk kan denken.
Dat wil niet zeggen dat geloof en wetenschap verenigbaar zijn. Het zegt alleen dat de menselijk hersens erg bekwaam zijn in het naast elkaar begrijpen van twee elkaar uitsluitende zienswijzen.
Hier is een voorbeeld dat het mogelijk is dat geloof en rationele kennis naast elkaar kunnen bestaan. We accepteren allemaal dat eeuwige liefde eigenlijk niet voorkomt. Iedereen houdt wel van meer mensen, liefde is kwetsbaar, en het is niet vanzelfsprekend dat het altijd voortduurt. Toch blijven we altijd ideeën koesteren over eeuwige liefde. De oorzaak is een emotionele en menselijke behoefte. Maar desondanks wordt in rationeel opzicht godsdienst ondermijnd door wetenschap.
Ik zou het willen hebben over de historische cultuuroolog tussen de secularisten en religieus rechts.
Er is geen modern cultureel of maatschappelijk discussiepunt dat niet een lange geschiedenis heeft. De discussie over het stamcelonderzoek is deel van een traditionele discussie over godsdienst versus wetenschap. Het recht op abortus is de traditionele discussie over vrouwenrechten in de godsdiensten. De discussie over het recht op voorbehoedsmiddelen gaat al terug tot de 19e eeuw. De discussie over de status van vrouwen is nog ouder, de opvattingen over de gelijke rechten van vrouwen liepen uiteen. De huidige discussie over seks en censuur gaat al terug op de 19e eeuw. Er is geen onderwerp dat niet al teruggaat op eeuwen geleden, behalve misschien dat er nieuwe technologische aspecten bij zijn gekomen.
De kernvraag bij al deze punten is: hebben mensen het recht over hun eigen leven te mogen beslissen of niet. Denk bijvoorbeeld aan de zaak rond Terry Schiavo en het recht om te mogen sterven. Godsdiensten beschouwen zelfmoord als een zonde en als een misdaad, omdat alleen god het recht heeft een leven te beëindigen. Wie zelf over deze zaken beslist, gaan in tegen de wet van god. De discussie over artsen die hun kennis misbruiken door hulp te geven bij euthanasie is gemotiveerd door godsdienst.
Nog één laatste vraag. Zie je licht aan het einde van de tunnel?
Nee. Amerika is misschien het enige westerse land dat wordt overheerst door godsdienst. Maar de macht van fundamentalistische godsdienst is verbazingwekkend. Ik denk niet dat iemand als Robert Ingersoll in de 19e eeuw ooit op het idee was gekomen dat we in de 21e eeuw nog steeds de strijd aan moeten gaan over de evolutie.
In het begin van de 20e eeuw voorspelden intellectuelen het einde van de godsdienst, maar de godsdienst houdt het vol.
Niet alleen religie, maar religie in een extreem fundamentalistische, terugwaartsgerichte vorm.
Wat zouden onze luisteraars kunnen doen als ze niet zo blij zijn met het antwoord dat je net gaf, dat je geen lichtpunten ziet?
Het belangrijkste is dat ze actief in de gaten houden en reageren op wat er gaande is in het openbaar onderwijs. Uiteindelijk is de opleiding de grondslag van onze vorming. We zouden de hele discussie over intelligent design niet hebben hoeven voeren als het biologieonderwijs voldoende niveau had. Het is van het grootste belang dat het niveau van ons onderwijs goed wordt gecontroleerd.
In dit artikel gebruikte links en andere interessante links:
- Point of Inquiry: Susan Jacoby
- http://www.susanjacoby.com/
- No religious test clause for public office
- First amendment: de overheid mag zich niet bemoeien met de godsdienstbeoefening.
- Establishment Cause of the First Amendment: de overheid mag geen nationale godsdienst uitvaardigen.
- Free exercise clause: clausule waarin de vrijheid van godsdienst wordt geregeld.
- http://en.wikipedia.org/wiki/Jerry_Falwell
- http://www.falwell.com/
- Pat Robertson
- Susan Jacoby on faith in the Washington Post
- De oorspronkelijke bedoeling van de grondwet zonder god. Artikel op Motherjones.com van Susan Jacoby.
Auteur:
Dit artikel is 895 keer gelezen.
Reageer
