Geestelijke porno: waarom mensen vallen voor paranormale machten
07 09 08 - 13:02 - Categorie: religie
Tijl Uilenspiegel: de mensheid wil bedrogen worden.
In plaats van blij te zijn dat Tros Radar de oplichterij aan de kaak heeft gesteld, klagen veel bezoekers op hun website dat Radar alleen maar wil 'scoren'. Radar liet zien hoe enkele bedrijven veel geld verdienden aan astrotelevisie. Netwerk (vanaf 10:10 minuut) liet al eerder zien hoe vooral labiele, depressieve mensen het slachtoffer worden van de paranormale verleidingsmethodes. Ook de SP liet in het rapport Sterrenbeeld Melkkoe zien dat het doel van astro-tv niet het bieden van geestelijke hulp is, maar het verdienen van zoveel mogelijk geld door middel van misleiding en het veronachtzamen van de gevoelens van de bellers.
Sommige exploitanten van astroprogramma's verkopen ook porno. Het zijn bedrijven die de meest basale behoeftes exploiteren door het aanbod van een surrogaatproduct. Waarom zijn zoveel mensen dan niet blij met het doorprikken van dit bedrog, maar wordt Tros Radar er zelfs voor veroordeeld?
Astrologie en het spreken met de doden mogen vrij worden beoefend. Maar voor je gebruik maakt van deze diensten kun je hier eerst iets leren over de psychische achtergrond van de werkwijze. Met filmpjes van o.a. James Randi, Orson Welles, Michael Shermer, Derren Brown en Richard Dawkins.
De mensheid wil bedrogen worden, beweerde Tijl Uilenspiegel. Spiegel een behoeftig mens iets voor en ze verliezen het zicht op de realiteit. Een geruststellend beeld is meer waard dan leren hoe je met het leven moet omgaan. Laat mensen geloven dat er hogere machten bestaan, en beloof ze dat jij ze kan redden, omdat je een speciale begaafdheid hebt om met deze machten te communiceren. Hoe ongeschoolder het publiek is, hoe makkelijker ze vallen voor zulke beloftes. Altijd staan er parasieten klaar om in het gat van de onwetendheid te springen. Deze mensen kennen geen empathie, en hebben geen enkel probleem met de emoties die ze los maken bij hun publiek. Door massahypnose en massapsychologische technieken weten ze het publiek ontvankelijker te maken voor leugens die buitengewoon doortrapt kunnen zijn.
Een goed voorbeeld hiervan is de populaire tv-dominee, faith healer en miljonair Peter Popoff, die door James Randi werd ontmaskerd. Popoff drong zich zonder remmingen op aan zijn slachtoffers, die hij massaal in extase wist te brengen. Maar zijn openbaringen bleken niet via de 'stem van god' te komen, maar via de stem van zijn assistente en echtgenote, die hem via een draadloos communicatiesysteem de gegevens van mensen in het publiek doorfluisterde, die ze voorlas van gebedskaartjes die mensen hadden ingevuld.
James Randi ontmaskert de gebedsgenezer Peter Popoff.
Het 'gebruik van voorkennis' tijdens een paranormale sessie wordt wel hot reading genoemd. Het is bewust bedrog, zonder meegevoel voor de emoties in het publiek. Het publiek van Popoff bestaat vooral uit het laagopgeleide, kansarme bevokingsgroepen. Zij zijn zeer gelovig en niet erg wereldlijk, waardoor ze veel kwetsbaarder zijn dan anderen voor zulk impertinent bedrog. Er is goed te zien waarom geloofsinstituties wel varen bij het dom houden van het volk. Het publiek is in het bijzonder geïntimideerd doordat Popoff zich opwerkt als autoriteit die opereert in naam van god. Het voorbeeld laat zien waarom mensen kwetsbaarder zijn voor bedrog als ze dom worden gehouden en worden grootgebracht met het geloof in een autoriteit. Het toont het belang aan van een goede scholing van kinderen, om de kennis te verbreden en het vermogen om onafhankelijk, kritisch denken beter te ontwikkelen.
Popoff creëert een overdonderende situatie. Hij vergroot extreem de hiërarchische autoriteitsrelatie, van waaruit hij de zaal tot een soort massahysterie opzweept. Door de extase waarin het publiek raakt, laten mensen ook hun kritische beoordelingsvermogen varen. Popoff weet vanuit zijn ervaring dat dat hij het zich permitteren om zich onbeschoft, harteloos en narcistisch te gedragen. Het geloof in hem is bijna onaantastbaar, en misschien komt dit wel mede doordat het publiek zo hard moet werken om in deze bedrieger te geloven.
Aanvankelijk zorgde de openbarende film van Randi voor Popoffs teloorgang en zijn faillisement, maar inmiddels is hij helemaal terug, en zijn bedrog lijkt te zijn vergeven en vergeten.
Er is een relatie tussen het groteske, anempathische gedrag van Popoff en zijn enthousiaste publiek. Als mensen met grootheidswaan en zonder ethische grenzen massaal worden toegejuicht, verleggen ze hun grenzen en gaan ze steeds verder, ook in bedrog en narcistisch gedrag. Ze leren door de ervaring steeds beter hoe ze weg komen met hun bedrog, en op wat voor manieren ze hun publiek kunnen bedotten, zonder dat ze iets in de weg wordt gelegd. Dit proces is ook werkzaam bij mensen die zelf geloven in hun mediamieke vermogens. Het geloof dat zij hebben in hun gave zal door de bevestigingen van het publiek worden versterkt.
Naarmate meer mensen geloof hechten aan de echtheid van illusies is het moeilijker om het bedrog door te prikken. Mensen zoeken bevestiging in hun omgeving. Eén moment van twijfel is niet voldoende, want de tegenpartij rust niet en is eraan gewend om twijfel weg te nemen. Het onschadelijk maken van twijfel is een van de pijlers van hun bestaan. Het is een kunst die al duizenden jaren wordt beoefend.
De mediamieke wereld is zeer flexibel in het verklaren en incorporeren van conflicterende informatie. Zo zei de dame die de screening had gedaan van het nepmedium Ramona van Tros Radar: ook onderzoeksjournalisten kunnen paranormaal begaafd zijn, dus is het helemaal niet vreemd dat ze door de screening was gekomen. James van Praagh zegt dat zijn ontmaskeraar Michael Shermer er alleen maar op uit is om mensen af te breken en te kleineren terwijl iemand als hij mensen door moeilijke tijden heen probeert te helpen. Doris Collins noemt James Randi eenvoudig 'het pure kwaad'. Sceptici prikken hier wel doorheen, maar de opzet is niet om sceptici te overtuigen, maar om de gelovige cliëntele gerust te stellen, en die hebben voldoende aan het eerste het beste sussende woord. Het gaat om mensen die hun geloof niet willen kwijtraken, dus ieder excuus aangrijpen om de illusie in stand te houden.
Derren Brown laat zien hoe cold reading in astrologie wordt toegepast.
Brown maakt hier gebruik van het zogenaamde barnum-effect, waar mediums en astrologen in het algemeen op inhaken. Het barnum-effect of ook wel forer-effect heeft betrekking op het psychologische mechanisme waarbij mensen zichzelf identificeren met aan hun persoonlijk gerichte, in algemene woorden opgestelde teksten die op iedereen van toepassing zouden kunnen zijn. De psycholoog Bertram Forer deed in 1946 een test waarbij hij aan elk van zijn studenten een persoonlijkheidstest gaf, en hen vroeg de test met een cijfer te beoordelen op de juistheid. Het hoogste mogelijke cijfer was een 5; het gemiddelde cijfer bedroeg een 4,2. De studenten waren dus van mening dat de beschrijvingen goed op hun karakter en situatie van toepassing waren. Maar in werkelijkheid waren de beschrijvingen van Forer niet geschreven op basis van een student. Hij had de teksten bij elkaar geraapt uit allerlei horoscopen, en het eindresultaat aan elke student voorgelegd, zodat ze allemaal dezelfde tekst hadden ontvangen.
Volgens Forer aanvaarden mensen uitspraken volgens het beeld dat zij van zichzelf hebben, en in de mate dat zij zouden willen dat de uitspraak juist is. De empirische juistheid en de objectiviteit van de uitspraken worden opgeofferd aan deze wens.
Verder wordt de paragnost bevestigd door de techniek algemene uitspraken of keuzes voor te leggen, die door de klant zelf worden gevalideerd met een specifiekere uitspraak. Er bestaan lijsten waar paragnosten uit kunnen putten. Vanuit zulke lijsten vuren ze trefwoorden naar het publieke waarvan statistisch bekend is dat zij de grootste kans hebben om te worden bevestigd.
Meesterillusionist Orson Welles legt uit hoe mensen zich laten belazeren. Hij stopte met zijn waarzeggerij toen hij merkte dat hij een shut-eye werd, iemand die door het vele goede raden in zijn eigen paranormale krachten gaat geloven.
Het hierboven beschreven Forer-effect is ook wel genoemd naar de 19e-eeuwse circusman en gedachtenlezer Phineas Taylor Barnum, die in zijn boeken de trucs van mediums uit de doeken had gedaan. Een van zijn geliefde uitspraken, there’s a sucker born every minute, geeft aan dat hij zich als showman goed bewust was hoe makkelijk het publiek om de tuin te leiden is. Maar de suckers van Barnum bevinden zich niet alleen onder het publiek. Ook op de stoelen van de mediums bevinden zich vele goedgelovigen, die in hun eigen spel van raden en bevestigen geloven. Zij plaveien de weg voor de dames en heren die met de miljoenen weglopen. Filmmaker en illusionist Orson Welles, die zelf een poosje als 'medium' heeft gewerkt, legt uit dat de toegepaste technieke door de vele oefening steeds meer op een onbewust niveau plaatsvinden, precies zoals dat bij andere beroepen gaat als je ze lang beoefent. Na verloop van tijd hoef je niet meer ne te denken en doe je het vanzelf. Dat i she tmoment dat veel mensen werkelijk in hun bijzondere gaven beginnen te geloven.
Ook bij de astroprogramma's zitten zeker een aantal mensen die in zichzelf geloven. Op de website van de Tros hebben een paar van deze mensen gereageerd, en alle legden er de nadruk op dat ze integer zijn, absoluut niet sjoemelen met geld en oprecht de bellers die ze aan de lijn krijgen willen helpen. Niet een van hen reageerde op het feit dat er maandelijks twee miljoen keer wordt gebeld en dat er bijna geen beller doorheen komt, terwijl ze wel voortdurend worden overgehaald om te bellen, en dat de bazen en producenten van de programma's het grote geld binnenhalen. Zij zijn Barnums suckers in volle glorie, en de producenten en andere exploitanten van menselijk leed varen er wel bij.
Michael Shermer legt werkwijze James van Praagh bloot. Deel 1.
Ook Shermer paste zijn kennis toe om te herkennen hoe mediums consequent deze technieken toepassen. Door te vissen tot er bevestiging komt en het opsommen van diverse beproefde trefwoorden en namen raden ze soms opmerkelijk exacte, persoonlijke dingen die ze niet hadden kunnen weten. Ze worden op het spoor gezet door een gericht vragenvuur en door het inschatten van iemands persoonlijkheid. Ze zijn getraind om mensen informatie te ontlokken, die vervolgens dient om het geloof in hun capaciteiten te bevestigen. Het publiek werkt actief om zichzelf te herkennen in de algemeenheden. Als het raden ongeveer warm is, zijn ze bereid om zelf de exacte informatie te geven, en dit wordt dan opgevat als een hit. Shermer ontmaskerde na vijf jaar studie de psychic James van Praagh, die beweert dat hij met de doden kan praten.
Deel 2 van Michael Shermer en Van Praagh
Ook dat Van Praagh wist dat een echtpaar hun kind was verloren kan een simpel raadspel zijn. Van Praagh spreekt met de doden, en de kans dat een ouder echtpaar komt om contact te krijgen met een kind is onder zijn publiek niet klein. Het raden van de grootmoeder van een meisje bleek echter geen raden te zijn: Van Praagh had hier in de voorafgaande pauze naar gevraagd, en ook deze pauze stond op de film. Een andere man wordt als volgt ondervraagd naar wie zijn dierbare overledene was: Was het een kind, dat is overleden? Een geliefde? Iemand met wie u wilde gaan trouwen? Was het een vrouw? Een zuster? Moeder? O, moeder. Toch wordt hierdoor niemand aan het twijfelen gebracht.
Na een reeks missers en gokken 'weet' Van Praagh dat de jongen iets in zijn lichaam had. Was there a substance in his body? Yes. Because he tells me he died with a substance in his body. Deze formule komt in alle sessies voor: ná een bevestiging zeggen de helderzienden altijd dat het was 'omdat dit aan ze werd verteld'. Het dient om de bevestiging te versterken en de balans tussen hits en missers in het voordeel van de hits te laten doorslaan. In werkelijkheid zijn er veel meer missers, maar die blijven door het benadrukken van de hits niet hangen. Om precies te zijn had Van Praag al gevraagd of de jongen was vermoord, verongelukt, of er rook aan te pas kwam, voor hij de eerste stap zette op weg naar de gok van de drugoverdosis.
Barbara Walters, een van de presentatoren, noemt als een van zijn goede eigenschappen zijn gepassioneerdheid. Maar zoals hierboven was uitgelegd horen dit soort eigenschappen juist bij de rol die de mediums spelen. Zijn zalvende stem, zijn bewering dat het zijn doel is om mensen te genezen en hun gemoed te verbeteren, ze horen bij het versterken van het imago dat hij zijn talent wil inzetten om zijn medemensen te helpen. De skepticus Michael Shermer wordt neergezet als iemand die mensen wil kleineren en afbreken.
Het medium is een klankbord
Het medium is alleen maar een spiegel, geen 'transitiefiguur' via welke je met doden of goden in contact kan komen. Het gesprek vindt plaats in jezelf, en de paragnost helpt om de verbeelding te stimuleren. Het argument dat het wel helpt, ook al is het 'misschien' niet waar, is bedrieglijk. Een leugen voldoet niet, omdat mensen de kans wordt ontnomen de realiteit tegemoet te treden en de gebeurtenis te verwerken.
Mensen fixeren zich op een illusie, zoals die van de gelukkige dode in het hiernamaals, en stellen zich daarom open voor bedrog. Door dit mechanisme niet aan de kaak te stellen, krijgen bedriegers de kans hierop in te springen en er gebruik van te maken. Juist zaken als dood, ziekte en ellende maar ook andere onzekerheden maken mensen kwetsbaar voor de pseudobehulpzaamheid van oplichters. Mensen krijgen geen inzicht in hun werkelijke probleem doordat ze spiegelen aan een fantasie, in plaats van de confrontatie met de realiteit aan te gaan. De door bedrog opgewekte illusie dient juist om het zicht op de realiteit weg te nemen, want als mensen zichzelf helpen, verliezen de mediums hun bron van inkomsten en hun machtspositie.
De misleiding waarmee mensen zich laten overtuigen laat zich makkelijker herkennen als je de methodes kent. Op de astro-programma's doorzie je al snel hoe de tactieken in de praktijk worden gebracht, en hoe mensen bereid zijn mee te werken om zichzelf te herkennen in de suggesties. Soms is moeilijk te zien hoe ze iets 'weten', al is wel hun techniek te volgen. James Randi is door de televisie van Melbourne uitgenodigd om commentaar te geven op een performance van het medium Doris Collins. Het was hem door Collins niet toegestaan bij de opnames aanwezig te zijn, dus hij moest een opname becommentariëren. Het is al een oudere opname. Helaas zijn er geen volledige opnames van de betreffende scènes.
James Randi geeft commentaar op een performance van Doris Collins.
Maar als het mensen nou helpt, wat is dan het probleem?
Paragnosten slaan dus munt uit bestaande frustraties. In plaats van de confrontatie met onszelf aan te gaan laten we ons meeslepen door hun woorden. De realiteit wordt ontkend en mensen vluchten in bezwerende gedachten, om de harde feiten te verzachten. Maar wat is het probleem als je hier nu troost en geluk in vindt, blijven degenen zeggen die niet geloven dat van goedgelovigheid en vertrouwen wordt geprofiteerd. Het praten met een medium of een god fungeert als een vorm van verwerking en daarom kan het ook opluchting teweegbrengen.
Er wordt gesuggereerd dat escapisme geen kwaad kan als het een beter gevoel geeft. Maar de vraag is of een vlucht uit de realiteit een goede manier van verwerken is. De psycholoog en science fiction-schrijver Stanislav Lem toont in zijn boek Futurologisch Congres, dat handelt over een toekomstige, overbevolkte wereld, hoe vluchten in een illusie wel degelijk schadelijk kan zijn. Het principe van illusie en escapisme leidde in de loop van een aantal generaties tot een neergaande spiraal. De voortdurend ontkende problemen stapelden zich op en de toestand werd steeds nijpender. Het verval van de beschaving was zo groot dat het naar uitzag dat er geen middelen of kennis meer bestonden om een wederopbouw te realiseren. De methodes om de bevolking in de waan te houden dat ze in een rijke wereld leefden werden steeds drastischer. Maar door alle illusies en bedrog verloren mensen het zicht op de realiteit, en werden reële problemen niet aangepakt.
In plaats van de problemen aan te pakken, werden ze gemaskeerd. Dat kan op allerlei manieren, bijvoorbeeld door drugs, alcohol, het vluchten in een fantasie, propaganda, misleiding, valse informatie of bedrog. Dankzij de illusie worden de gevoelens van onrust of verdriet gesust. Maar zoals Stanislav Lem aangaf liet de werkelijkheid zich niet wegdromen en stapelden de problemen zich op, tot ze onbeheersbaar waren geworden. De beleidsmakers die betrokken waren bij het behoeden van het volk voor de wrede werkelijkheid van hun situatie waren er in werkelijkheid de oorzaak van dat de mensen niet zelf in staat waren om inzicht in hun problemen te krijgen en er iets aan te doen.
Als mensen niet uit hun problemen komen, proberen ze vaak het onveranderbare onder controle te krijgen door magisch denken, of door een illusie boven de werkelijkheid te stellen. Maar dit leidt tot een passieve, afhankelijke levenshouding. De hoop dat de paranormale wereld te hulp zal schieten is vergeefs; altruistische geesten en voorouders zijn er net zo min als kabouters en feeën. Iedereen moet zijn eigen draken doden. Misschien is er wel degelijk iets aan te doen, als je bereid bent de feiten onder ogen te zien. We kennen allemaal wel situaties waar de problemen erger werden doordat we ze hebben genegeerd. Maar negeren gaat niet zomaar, het kost een bepaalde inspanning. Tenslotte ben je je wel bewust van de minder leuke zaken. De spanning die de ontkenning veroorzaakt moet dus worden weggewerkt. Dat kan globaal genomen door iets te ondernemen of door het probleem opzij te schuiven. Er zijn een heleboel manieren om problemen te vergeten. Drugs en drank natuurlijk, het zoeken van afleiding in leukere dingen, luisteren naar anderen die zeggen dat het zo'n vaart niet zal lopen. Je kan een excuus verzinnen en daar dan zelf ook in gaan geloven. Als mensen geruststelling zoeken, zijn een paar sussende woorden soms al voldoende.
Mensen hebben een uitlaatklep nodig voor hun ellende, ziekte, ongelukken of confrontatie met de dood of andere veranderde levensomstandigheden. Soms zijn ze op zoek naar valse hoop. Hoop en geruststelling is precies wat paragnosten te bieden hebben, tegen betaling. Hier laat Derren Brown zien hoe hij vertrouwen en geloof in zijn capaciteiten kan winnen.
Youtube: Derren Brown brengt mensen in contact met dierbare overledenen door cold reading.
Paragnosten pretenderen hulp te bieden, maar in werkelijkheid exploiteren ze ellende door misleiding en bedrog. Het is een vorm van betaalde hulp, niet vanuit meegevoel en met persoonlijke goede raad, maar door te doen alsof ze meeleven en de illusie te versterken. Ze presenteren zichzelf als 'betrouwbare en empathische persoon' door de kenmerken hiervan na te boosten: een rustige stem, een fijne glimlach, persoonlijke aandacht schenken en geïnteresseerde vragen stellen. Ze vragen niet naar de problemen, maar raden ernaar met generaliserende trucs die de kans om goed te raden statistisch zo groot mogelijk maakt. Er wordt een reeks algemene vaagheden afgevuurd, en de betrokken personen doen hun best om in hun eigen leven iets te vinden waar ze dit op kunnen toepassen. Er bestaan lijsten met trefwoorden met een hoge hit-kans. Michael Shermer vertelde hoe hij zelf zo'n trefwoord verzon, een 'witte auto', en hij was verrast over de hoeveelheid mensen die hierop positief reageerden. Zit het medium in de buurt, dan helpt de klant meestal wel een handje mee en verklapt het exacte antwoord. Dan wordt de halve hit bekrachtigd met een formule zoals 'omdat ik dit of dat hoorde of zag of voelde', waarmee wordt aangegeven dat het doorgezondene op meer dingen betrekking had kunnen hebben, maar dat het basisgevoel toch wel juist was. Raadt het medium een keer exact goed, dan bekrachtigen ze de hit zo snel mogelijk door een formuleuitspraak in de geest van 'Paul of Lucy laten de allerbeste wensen doen uit de andere wereld' of 'iets is je vergeven' of 'hij is heel gelukig en stuurt veel liefde'. Dat staat garant voor een daverend applaus, en het voorafgaande raden is snel vergeten.
Centraal in de hulp staat niet de realiteit maar de fantasie van 'gene zijde', dus het niet-bestaande. Wishful thinking schuift de harde werkelijkheid opzij. Hoe hard die werkelijkheid is, is nog maar de vraag. Bij een confrontatie blijkt misschien dat we heel goed met het leven om kunnen gaan. Waarschijnlijk krimpen onze angsten als je het probleem bij de hoorns vat en de werkelijkheid accepteert zoals hij is. Mediamieke hulpverleners hebben er belang bij dat mensen niet de bezem door hun leven halen. Ze gedijen bij de aanname dat het leven zwaar is, en dat zij verlossing kunnen bieden via hun contacten met een hogere wereled. Daarom is het van belang dat mensen blijven geloven in zo'n 'hogere' wereld. Alleen de hoogbegaafden zullen dan in staat zijn onze problemen op te lossen. Redding en verlossing zijn producten van het gat in de markt dat zij zelf geschapen hebben.
Mensen hebben vaak behoefte te praten over de dingen die ze bezig houden. De mediums werpen zich op om aan deze behoefte te voldoen. Ze kanaliseren de gedachtengang niet aan de hand van 'berichten' die ze doorkrijgen van 'gene zijde', maar door in te springen op dingen die mensen zelf zeggen. Mensen praten in feite uitwendig met zichzelf via een medium, aan de hand van trefwoorden. Het medium is niet neutraal, maar fungeert als sturend klankbord, en is zo in staat de brandende kwesties uit het verhaal van hun klant te plukken.
Deel 2 van Richard Dawkins over cold reading.
Escapisme is geen oplossing. Het is het afsluiten van een probleem door ontkenning en onderdrukking. Misschien helpt het om een probleem te vergeten, maar het helpt niet om de achtergrond van het probleem te doorgronden, en het helpt dus niet een betere levenshouding te vinden of problemen te voorkomen. De mediums werken mee aan het in stand houden van de illusie en het negeren van problemen, en ze verdienen hieraan. Bovendien zijn grote bedriegers die geen scrupules of ethische grenzen hebben de lachende derde.
Niet toevallig blijken diverse producenten van astro-tv ook producenten te zijn van pornoprogramma's en seksuele exploitatie op tv. Astrotv is het equivalent hiervan, namelijk geestelijke porno. Er wordt ingesprongen op primaire behoeftes van mensen, niet om ze op te lossen maar om ze te exploiteren. De behoefte moet dan ook niet worden bevredigd, maar moet in stand worden gehouden of zelfs gecreëerd, om er zoveel mogelijk aan te kunnen verdienen. Er wordt misbruik gemaakt van onze neiging anderen te vertrouwen en onze weigering te geloven dat iemand die zich presenteert als een behulpzame, menslievende persoon je bedriegt. Er wordt geen werkelijke oplossing gegeven, maar een surrogaatproduct verkocht waar alleen de handelaren beter van worden, terwijl de 'cliënten' tot rust zijn gebracht door ze een waanidee voor te spiegelen. Uw geliefde is heel gelukkig aan gene zijde - we vinden verlossing ná de dood: dat is escapisme. De sterfelijke realiteit wordt ontkend omdat daar door wonderdokters en bedriegers niets aan te verdienen is.
Anders dan in andere takken van oplichterij, fraude, misleiding en bedrog is het verkopen van geestelijke gebakken lucht wettelijk toegestaan, misschien wel onder het mom van 'godsdienstvrijheid'. Het publiek is in wezen vogelvrij en heeft nauwelijks kans om hun bedrieger aan te klagen, en nog minder om juridisch bewijs van bedrog op te voeren. De kans is zelfs niet gering dat wie beseft dat hij zich heeft laten oplichten wordt uitgelachen om zijn domheid. Dat is natuurlijk tegenstrijdig - ben je nou dom als je een beroep doet op een medium, of is het nou legaal omdat het bestaat en goed voor je is? Daarom zou iedereen die van paranormale hulp gebruik wil maken eerst de kans moeten krijgen zich goed te verdiepen in de werkwijze van mediums en in de psychische mechanismes die maken dat mensen voor de verleiding vallen.
Links.
- Uitzending van Tros Radar.
- Uitzending van Netwerk (vanaf 10:10 minuut).
- SP: het rapport Sterrenbeeld Melkkoe
- http://www.quackwatch.org/01QuackeryRelatedTopics/psychic2.html. Psychic for a Day: How I Learned Tarot Cards, Palm Reading, Astrology, and Mediumship in 24 Hours Michael Shermer.
- Het forer-effect in het Skeptisch Woordenboek.
- http://www.randi.org/joom/seyret/allvideoslist-6.html. Video's op de website van James Randi.
- Hot reading door John Edward, in de New York Times.
- Hot reading door Rosemary Altea.
- Sylvia Browne schiet twee keer mis met de meestgebruikte trefwoorden 'water' en 'iets in de borststreek'.
Auteur: Els Geuzebroek
Dit artikel is 4572 keer gelezen.
32 reacties
